امروزه بیماری های جدید که ناشی از میکروارگانیسم هایی مانند ویروس ها، باکتری ها و قارچ ها هستند بوجود آمده است. دراین شرایط آشنایی با ضد عفونی کننده ها امری مهم است. یکی از موادی که همواره برای ضد عفونی و از بین بردن باکتری ها، قارچ ها و ویروس ها مورد استفاده قرار گرفته است، ایزوپروپیل الکل بوده است. پس در جواب این سوال که آیا ایزوپیل الکل (IPA) خاصیت ضد عفونی کنندگی دارد یا نه؟ با قاطعیت می توان گفت “بله” از ایزوپروپیل الکل به عنوان ضدعفونی کننده استفاده می شود.
اما باید توجه داشت که الکل نمیتواند هر نوع میکروارگانیسمی را در هر شرایطی نابود کند. شاید مفهوم این جمله کمی گنگ به نظر بیاید، اما نگران نباشد در ادامه به شرح کامل آن پرداخته ایم.
فهرست مطالب
IPA چگونه میکروب ها را از بین می برد؟
الکل برای نفوذ به درون میکروارگانیسم ها غشای پروتئینی سلول را منعقد کرده و بعد از نفوذ میکروارگانیسم را نابود می کند. در غلظت های پایین به دلیل وجود آب این اتفاق کامل تر رخ می دهد. آب نقش کاتالیزوری را ایفا می کند که به فرآیند سرعت می دهد. آب باعث می شود که الکل سریعتر نفوذ و منعقد کند.
بیشتر بخوانید: نونیل فنول اتوکسیله چیست و چه کاربردهایی دارد؟
بهترین غلظت ایزوپروپیل الکل برای ضد عفونی کدام است؟
الکل ایزوپروپیل 60 تا 90 درصد با ترکیب به ترتیب 40 تا 10 درصد آب مقطر بیشترین کاربرد را دارند. در این غلظت ها طیف وسیعی از باکتری ها، قارچ ها و ویروس ها را از بین می رود. اگر غلظت الکل کمتر از 50 درصد شود، اثر گذاری آن به شدت کاهش می یابد، همچنین غلظت های بالاتر از 90% نیز میزان اثر گذاری را کاهش می دهد. بنابراین برای عملکرد مناسب ایزوپروپیل الکل به عنوان ضدعفونی کننده بایستی غلظتی بین 60 تا 90 درصد را داشته باشد.
نکته مهم: بالاتر بودن غلظت ایزوپروپیل الکل لزوما خاصیت ضدعفونی کنندگی آن را افزایش نمی دهد.
آیا ایزوپروپیل الکل سمی است؟
کلیه ها در بدن نقش دفع و حذف مواد مضر از خون و بدن را دارند. کلیه انسان قادر است تا نیمی از الکل وارد گردش خون شده را دفع کند. اما اگر این میزان بیشتر از توان بدن باشد باعث بروز علایم مسمومیت می شود. تا جایی که حتی نیاز به درمان خون جایگزین باشد.
در موارد خفیف تر با نوشیدن آب به دفع الکل از بدن می توان کمک کرد. در صورت تنگی نفس و سنگینی در ریه برای کمک به فرد درگیر از کپسول اکسیژن استفاده کنید. تنفس اکسیژن کمک می کند تا الکل مازادی که در بدن به استون تبدیل شده است از طریق ریه ها دفع شود.
چرا غلظت های بالاتر لزوما اثرگذار تر نیستند؟
IPA با غلظت 70% به راحتی در دیواره سلولی نفذ کرده، پروتئین ها را منعقد کرده و آنها را نابود می کند. وجود آب سرعت تبخیر را کاهش می دهد، در نتیجه زمان و سطح بیشتری برای تماس الکل و میکروارگانیسم وجود دارد.
محلول ایزوپروپیل الکل با غلظت بیشتر از 91% به سرعت پروتئین های موجود در سطح سلول را منعقد کرده و لایه ای شکل می گیرد که از رسیدن محلول به لایه های زیرین جلوگیری می کند، در نتیجه میکروارگانیسم از بین نمیرود.
قبل از ادامه مطلب به یک تعریف نیاز داریم:
اسپور : اسپورها واحد های تولید مثل تک سلولی هستن که بدون نیاز به جفت قابلیت تولید مثل دارند. قارچ ها و باکتری از همین راه تولید مثل می کنند. اسپورها بسیار مقاوم هستند و حتی در شرایط نامطلوب مدت زمان زیادی دوام می آورند.
محلول های دارای غلظت بالاتر از 91 درصد قابلیت از بین بردن باکتری ها را دارند. ولی نکته مهم اینکه این غلظت برای عملکرد مناسب به زمان بیشتری نیاز دارند و اسپورها را قادر می سازند تا به حالت خفته بروند.
در یک آزمایش، محلول 50 درصد ایزوپروپیل الکل، باکتری استافیلوکوکوس اورئوس را در کمتر از 10 ثانیه نابود می کند، اما یک محلول 90% در بیش از دو ساعت نتوانسته اثری بگذارد. برخی ضد عفونی کننده ها می توانند اسپورها را نابود کنند که به آنها استریل های شیمیایی گفته می شود.
چرا ایزوپروپیل الکل برای استرلیزه کردن مناسب نیست؟
قبل از پرداختن به این بحث ابتدا باید تفاوت بین ضدعفونی کردن و استرلیزاسیون را بدانیم.
استلیزسیون به از بین بردن کامل کلیه اشکال میکروبی اطلاق می شود. این کار در مراکز درمانی با روش های فیزیکی مانند فشار بخار یا ترکیبات شیمیایی مانند هیدروژن پراکسید انجام می شود.
ضد عفونی کردن نیز به عملیاتی گفته می شود که در طی آن بسیاری از میکروارگانیسم های بیماری زا به غیر از اسپورهای باکتریایی از بین می روند.
باکتری ها هنگامی که شرایط محیطی دشوار شود می توانند خود را به حالت اسپور درآورده و سپس در زمان مناسب به حالت عادی برگشته و زندگی خود را ادامه دهند. تحقیقات نشان داده اند که ایزوپروپیل الکل برای ضد عفونی قادر به از بین بردن اسپورهای باکتریایی و همچنین ویروس های آبگریز مانند فلج اطفال نیست. از همین رو نمی توان برای استرلیزاسیون از آن بهره برد.
چرا استفاده از غلظت 70% برای ضد عفونی کردن مناسب تر است؟
محلول 70% الکل و 30% آب فراریت کمتری دارد و به دلیل بو و بخارات کمتر خطر کمتر دارد. ایزوپروپیل الکل در معرض هوا، نور و اکسیژن، پراکسیدهای ناپایدار تولید می کند که به شدت قابل انفجار هستند. هر چه غلظت بالاتر رود، محلول نیز فرارتر می شود و احتمال خطر افزایش می یابد.
از سویی استفاده از محلول 70% از نظر اقتصادی به صرفه تر است.
چه زمانی از الکل ایزوپروپیل 99% استفاده کنیم؟
استفاده از محلول 99% به عنوان حلال و تمیز کننده در صنایع تولیدی حساس به آب بسیار رایج است. به عنوان مثال در صنایع الکترونیکی از این محلول برای پاک کردن اضافات ناشی از چاپ بهره می برند.
ایا ایزوپروپیل الکل در برابر قارچ و اسپورهای آن موثر است؟
این الکل می تواند در برابر برخی از قارچ ها موثر باشد اما قطعا بر روی اسپور قارچ ها هیچگونه اثری ندارد.
چه عواملی بر روی میزان اثر گذاری موثر هستند؟
پارامترهایی مانند تعداد میکروب ها بر زمان اثرگذاری یک ضد عفونی کننده تاثیر مستقیم می گذارند. در ادامه به پرامترهای مهم اشاهر خواهد شد:
- تعداد و محل میکروارگانیسم ها
- مقاومت ذاتی میکروارگانیسم ها
- غلظت و قدرت ضد عفونی کننده
- پارامترهای فیزیکی و شیمیایی مانند Ph ، دما، فشار، رطوبت
بیشتر بخوانید: خواص استون کدامند؟ نحوه تشخیص آن از الکل چگونه است؟