استون (پروپانون – دی متیل کتون) یک حلال آلی بی رنگ با بوی تند و خاصی است و به عنوان کوچکترین و مهم ترین عضو از خانواده کتون ها است. به دلیل داشتن خواصی مثل نقطه جوش پایین، فراریت زیاد، چگالی کمتر از آب و قابلیت انحلال در بسیاری از حلال ها مانند آب، بنزن، دی اتیل اتر، متانول، اتانول و کلروفرم بسیار مورد توجه است. در ادامه این مقاله به خواص استون و کاربردهای آن خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
خواص فیزیکی و شیمیایی استون
این ترکیب با هر نسبت و غلظتی و در دمای اتاق در آب حل می شود و برای انحلال آن نیاز به دادن دما و فشار خاصی نیست. دارای چگالی 78/0 گرم بر مترمکعب بوده که با توجه به این ویژگی می توان در جداسازی ها از آن استفاده کرد. همینطور داشتن نقطه جوش در حدود 56 درجه سانتیگراد باعث شده که بتوان این ماده را از حلال های با نقطه جوش بالاتر براحتی و بدون به نیاز به دمای خاصی جدا کرد. استون به طور طبیعی در بدن انسان به عنوان محصول جانبی متابولیسم تولید می شود.
با توجه به خواصی که ذکر شد، پروپانون را در کاربری ها و محصولات فراوانی می توان یافت. یکی از کاربردهای معمول استفاده به عنوان حلال برای پاک کردن لاک ناخن است.
بیشتر بخوانید: آیا ایزوپروپیل الکل خاصیت ضد عفونی کنندگی دارد؟
خواص ضد عفونی استون
استون یک عامل ضد باکتری قوی است و برای ضدعفونی معمول سطوح ارزش قابل توجهی دارد. فعالیت ضد میکروبی این ماده برروی برخی باکتری های بیماری زا مانند استافیلوکوک اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا که عامل بیماری های عفونی و … است نشان داد در غلظت های 40ppm می تواند بسیار موثر باشد.
کاربرد استون در صنعت
اولین کاربرد پروپانون به عنوان حلال در صنعت است. حدود یک سوم از کل مصرف استون در صنعت است. این ترکیب حلال بسیار مناسبی در تولید پلاستیک و سایر محصولات صنعتی است و همچنین می توان برای رقیق تر شدن ترکیبات رزینی مانند رزین پلی استر، فیبرهای سنتزی و… استفاده کرد. به عنوان یک حلال، استون غالبا در سیستم های حلال یا مخلوط هایی قرار داده می شود که در فرمولاسیون لاک های به کار برده در صنعت خودرو و مبلمان استفاده می شود. همچنین از این ماده برای کاهش ویسکوزیته محلول های لاکی استفاده می شود. از استون در صنعت نساجی برای چربی زدایی و حذف چسب پشم و همینطور چربی زدایی از ابریشم استفاده می شود. همچنین در انحلال لجن های روغنی مثل لجن های نفت نیز استفاده می شود.
کاربرد استون در صنایع دارویی
پروپانون کاربرد بسیاری در صنعت داروسازی دارد و در این صنعت نیز می تواند حلال مناسبی برای بسیاری از ترکیبات دارویی باشد چرا که میزان سمیت آن نسبت به دیگر حلال ها کمتر بوده و از این جهت حلال ایمن تری محسوب می شود. همچنین از آن برای تولید پیل و داروهای مایع با چگالی مناسب استفاده می کنند. که خب وجود آن برای اثربخشی مناسب ضروری است. همچنین به عنوان ضدعفونی کننده نیز کاربرد دارد.
کاربرد استون در صنایع آرایشی و بهداشتی
در صنعت آرایشی و بهداشتی پروپانون الکل خاصی را دناتوره می کند و به عنوان افزودنی در آرایش و کرم های پوستی استفاده می شود. همچنین یکی از مواد اصلی پاک کننده لاک ناخن است که گاهی اوقات می تواند باعث تحریک چشم و پوست شود.
سایر کاربردهای این حلال کتونی
- نقطه انجماد آن 94- درجه است، برای واکنش های شیمیایی که در دمای پایین انجام می گیرد استفاده می شود. همینطور می توان از بخار آن به عنوان ردیاب استفاده کرد چرا که در زیر نور ماورابنفش به صورت فلوئورسنت دیده می شود.
- در صنعت الکترونیک از استون به عنوان حلال برای تمیز کردن دستگاه های الکترونیکی استفاده می شود.
- از دی متیل کتون برای تولید محصول مهم بیس فنول A استفاده می شود. خود این ترکیب برای تولید انواع مختلف رزین های اپوکسی، کربنات ها و همچنین پلی اورتان ها بکار می رود.
- در آزمایشگاه ها معمولا از استون برای شستشو استفاده می کنند. این ترکیب به علت اینکه یک حلال قوی، فرار، ارزان و در دسترس است، توانایی این را دارد که بسیاری از مواد را در خود حل کند. ظروف را کاملا تمیز میکند و بعد استفاده از آن ظروف خیلی سریع خشک و قابل استفاده می شوند.
نحوه تشخیص استون از الکل
برای این بخش ابتدا مقایسه ای بین ساختار استون و الکل خواهیم داشت. دی متیل کتون با فرمول CH3)2CO) در دسته کتون ها قرار می گیرد. در حالیکه الکل با فرمول ROH دارای یک گروه هیدروکسیل است. بنابراین مهم ترین تفاوت پروپانون و الکل در ساختار آن هاست. در نتیجه خواص استون نسبت به الکل متفاوت می شود.
هردوی این ترکیبات مایعی شفاف و بی رنگ، اشتعال پذیر، فرار و امتزاج پذیر با آب هستند. بنابراین از روی ظاهر قابل تشخیص از یکدیگر نباشند. بهترین راه تشخیص این دو ترکیب بوی آن هاست. الکل دارای رایحه شیرین و مطبوع است اما استون بوی تند و خاصی دارد. نکته دیگری که می توان به آن اشاره کرد میزان فراریت این دو ترکیب است که استون خیلی سریع تر از الکل تبخیر می شود.
ممکن است به این مطلب نیز علاقه مند باشید: متیلن کلراید و کاربردهای مختلف آن