اسانس چیست و چگونه تهیه می شود؟

اسانس چیست و طرز تهیه اسانس چگونه است؟ ماده موثره موجود در گیاهان و ترکیبی روغنی و معطر است که از گیاهان مختلف به دست می آید. این مواد فرار هستند و در هوای آزاد تبخیر می شوند. به همین دلیل معمولا آن را با انواعی از مواد مانند ترکیبات اتری و استری، روغن های فرار، الکل هایی همچون اتانول، گلیسیرین و… ترکیب می کنند تا میزان فراریت آن کاهش یابد.

می توان ماده موثره انواع میوه ها و گیاهان را با روش تقطیر به دست آورد، اما روش های دیگری نیز وجود دارد. از انواع اسانس ها می توان به گل محمدی، نعناع، وانیل، اسطوخودوس (لوندر) و هل اشاره کرد. از این روغن های خوشبو در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی و بهداشتی بسیار استفاده می شود.

به طور تقریبی می توان گفت اکثر رایحه و طعم های مطبوع در مواد غذایی کارخانه ای، بسیاری از عطرهایی که استفاده می کنید و مواد آرایشی خوشبویی که دارید ناشی از وجود این مواد موثره در آن هاست.

خصوصیات شیمیایی

• ترکیباتی بدون رنگ و بو بوده که در صورت قرار گرفتن در مقابل نور خورشید و یا مجاورت هوا، ممکن است رنگشان تغییر کند. به همین جهت معمولا در شیشه های تیره نگهداری می شوند.
• بسیار فرارند، به طوریکه در دمای اتاق تبخیر می شوند.
• ترکیب اصلی آن ها شامل یکی از مونو ترپن ها اکسیژن دار، مونوترپن های بدون اکسیژن و سزکوپی ترپن ها است.
• با گذر زمان فاسد و یا ترش نمی شوند.
• دارای خاصیت ضد میکروبی، ضد التهاب، ضد سرطان و ضد اکسیدان هستند.

طرز تهیه اسانس

• طرز تهیه اسانس به روش تقطیر

طرز تهیه اسانس های نعناع فلفلی، اسطوخودوس (لوندر)، روغن درخت چای، پاچولی و اوکالیپتوس به روش تقطیر امکان پذیر است. مواد خام گیاهی مانند گل، برگ، چوب، پوست، ریشه و دانه در دستگاه تقطیر ریخته و با آب ترکیب می شوند. بعد از حرارت دیدن ترکیبات فرار بخار می شود. بخارات از درون ستون تقطیر که خنک است عبور می کنند. بخار ها بعد از عبور از ستون تقطیر دوباره به مایع تبدیل شده و در ظرفی جمع می شوند. مایع جمع شده در ظرف دوفازی است که یک فاز آن روغنی است. این فاز روغنی همان اسانس است و فاز آبی مخلوطی از عصاره گیاه و آب است که همان عرقیجات مورد استفاده است. گلاب، اسطوخودوس، بادرنجبوبه، مریم گلی، عرق نعناع مثالی از همین عرقیجات است.

• فشرده کردن

برای تهیه اسانس پرتقال و سایر مرکبات از روش فشرده کردن، سرد و یا مکانیکی پوست به دست می آید. میزان روغن در پوست مرکبات زیاد است و روغن گیری از آن ها نسبت به سایر ترکیبات کم هزینه تر و ارزان تر است. به همین دلیل از این ترکیبات بسیار استفاده می شود. روغن لیمو و پرتقال از جمله محصولات جانبی در صنعت مرکبات است.

• طرز تهیه اسانس با حلال

بسیاری از گیاهان حاوی مقدار بسیار کمی روغن است، اما اجزایی که دارند بسیار ظریف بوده و به راحتی در اثر حرارت از آن ها خارج می شوند. برای استخراج این مواد معمولا از یک حلال مانند هگزان یا دی اکسید کربن فوق بحرانی استفاده می شود. به این مواد به اصطلاح بتن گفته می شود. بتن ها مخلوطی از روغن، موم، رزین و سایر مواد گیاهی هستند. اگرچه این مواد بسیار معطرند اما از آنجاییکه به صورت مخلوط هستند، از یک حلال دیگر مانند اتیل الکل برای استخراج شان استفاده می شود. برای این کار محلول الکل به مدت دو روز در دمای 18 درجه سانتیگراد قرار می گیرد تا موم و لیپید آن رسوب کند. سپس رسوبات را فیلتر کرده و الکل نیز با تبخیر جدا می شود. آنچه که باقی می ماند اسانس گیاه است.

• استخراج با فلورازول

فلورازول حلالی دیگر برای استخراج اسانس است و در اصل جایگزین مبرد است. اگرچه فلورازول ترکیبی اوزون دوست است اما از پتانسیل بالایی برای ایجاد گرمایش جهانی برخوردار است. به همین دلیل اتحادیه اروپا استفاده از آن را ممنوع کرده است. یکی از مزایای این حلال این است که استخراج اسانس ها را در دمای اتاق یا پایین تر امکان پذیر می کند و به همین دلیل اسانس های حاصل خالص تر بوده و همچنین کمتر تخریب می شوند.

نکاتی درباره طرز تهیه اسانس

کیفیت اسانس ها رابطه مستقیمی با طرز تهیه اسانس و متابولیسم گیاه مربوطه دارند و این موارد نیز تابع اقلیم گیاه است. بنابراین می توان گفت که کیفیت یک گیاه به محیط زیست آن بستگی دارد. اگر هر گیاه در محیط طبیعی خود تولید شود بیشترین و بهترین اسانس را خواهد داشت. اما می توان دو عامل آب و هوا و نور را برای تمامی اسانس ها به عنوان عامل تاثیر گذار به کیفیت آن ها نام برد.

معمولا در آب و هوای گرم، میزان اسانس گیاهان به نسبت هوای سرد بیشتر است. همچنین وجود نور آفتاب در بعضی گونه های گیاهی منجربه افزایش غدد ترشح کننده و در نتیجه افزایش اسانس می شود. گزارشاتی مبنی بر بیشتر بودن میران مواد موثره در بخش های سبز گیاهان وجود دارد.

تفاوت بین اسانس خوراکی و غیرخوراکی چیست؟

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) طبقه بندی خاصی برای نوع خوراکی و غیر خوراکی ندارد. بنابر گفته این سازمان، استفاده از مقدار کم این ترکیبات برای ایجاد طعم و مزه در مواد غذایی مشکلی ایجاد نمی کند. به گفته FDA استفاده از مقدار کمی اسانس در تولید انبوه ایمن است اما مصرف مستقیم در مقادیر زیاد می تواند مسمومیت ایجاد کند. بنابراین تفاوتی بین گرید خوراکی و غیرخوراکی نیست و تنها تفاوت در میزان مصرف این ترکیبات است.

اسانس در عطر

همانطور که پیش از این نیز گفته شد، این ترکیبات به علت بوی مطبوعی که دارند در صنعت عطرسازی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. در هر عطر سه نت وجود دارد. نت بالایی، میانی و پایه.

• نت بالایی: این نت اولین رایحه ای است که هنگام استفاده از عطر به مشام می رسد. از همه نت ها سبک تر است و در حدود 15 الی 20 دقیقه ماندگاری دارد. به طور معمول از اسانس های مرکبات، گیاهان مانند نعناع و میوه های سبک مانند توت استفاده می شود.
• نت میانی: قلب عطر شما نت میانی است که پس از نت اتمام نت بالایی به مشام شما می رسد. این بخش مدت طولانی تری باقی می ماند و اثر قوی ای بر نت پایه دارند. نت میانی می تواند از گل رز به اسطوخودوس، شمعدانی تا بادرنجبوبه باشد.
• نت پایه: معمولا رایحه هایی مانند چوب، کند و کاج در این نت مورد استفاده قرار می گیرند. نت های معطر نهایی که پس از تبخیر کامل نت های اصلی شما ظاهر می شوند، نت پایه هستند. این بخش رایحه اصلی عطر شماست و معمولا به مدت طولانی در حدود چند روز ماندگاری دارد. این نت ها با نت های میانی ترکیب می شوند تا رایحه مورد نظر شما کامل شود. از این دست از نت ها می توان به وانیل، مشک، چوب سدر و کاج  اشاره کرد.
• الکل: ترکیب دیگری که در عطر استفاده می شود الکل است که حدود 70 درصد آن را شامل می شود. همچنین از گلیسیرین نیز برای افزایش ماندگاری عطر استفاده می شود.

بیشتر بخوانید: پروپیلن گلیکول در محصولات مراقبت از پوست

روش ساخت عطر در خانه

با روش های که گفته شد می توانیم برخی اسانس ها را در خانه تولید و با آنها عطر خود را بسازیم که فاقد هرگونه مواد شیمیایی باشد.

ساخت عطرها با استفاده از اسانس ها

2 قاشق غذاخوری روغن حامل (جوجوبا، بادام شیرین، دانه انگور و یا هر روغنی که شما دوست دارید)

6 قاشق غذاخوری الکل

5 قاشق غذاخوری آب

30 قطره اسانس (9 قطره نت بالایی، 15 قطره نت میانی، و 6 قطره نت پایه)

یک قیف کوچک

فیلتر قهوه

شیشه تیره و تمیز

روش تهیه

روغن حامل را در شیشه بریزید و نت های پایه، میانی و بالایی را به ترتیب اضافه کنید. حال الکل را اضافه کنید. درپوش را محکم کنید و بگذارید عطر شما به مدت 48 ساعت بماند. به یاد داشته باشید، در حالی که عطر را با اسانس ها تهیه می کنید، هرچه مدت زمان بیشتری بگذارید تا بماند، رایحه آن قوی تر می شود، بنابراین در صورت تمایل می توانید آن را تا 6 هفته بگذارید. زمانیکه از قدرت رایحه راضی شدید، آب را اضافه کنید و بطری را به مدت 1 دقیقه با شدت تکان دهید. از فیلتر و قیف خود برای انتقال رایحه به بطری دیگر استفاده کنید.

ساخت عطر خانگی با گل

مواد مورد نیاز برای ساخت عطر با گل:

1 و ½ پیمانه گل خرد شده

کاسه ای درب متوسط

2 فنجان آب مقطر

پارچه پنبه ای

یک قابلمه کوچک

بطری شیشه ای کوچک و شستشو و استریل شده با درپوش هوا

روش تهیه

با شستشوی آرام گلبرگ های گل خود و از بین بردن هرگونه آلودگی با آب، شروع کنید. گل ها را یک شب در کاسه ای با پارچه پنبه ای خیس کنید و درپوش آن را بگذارید. پارچه حاوی گل ها را روی یک قابلمه بفشارید، بدین صورت می توانید آب معطر گل را بیرون آورده و روی حرارت ملایم بپزید تا حدود یک قاشق چای خوری مایع برای شما باقی بماند. داخل این مایع آب سرد بریزید و آن را بطری کنید و بگذارید یک شب بماند. با این روش می توان عطر گل محمدی که عطر گلاب نیز گفته می شود، را تهیه کرد.

روش تهیه عطر از مرکبات (ساخت عطر در خانه با میوه)

مواد مورد نیاز:

1 قاشق غذاخوری روغن جوجوبا

30 قطره اسانس (گریپ فروت، پرتقال شیرین، نعناع تند، مخلوط بابونه و اسطوخودوس)

2 قاشق غذاخوری الکل

1 قاشق غذاخوری آب مقطر

شیشه تیره و تمیز

روش تهیه

روغن جوجوبا را در شیشه بریزید و سپس الکل را اضافه کنید. برای اضافه کردن اسانس خود ابتدا 10 قطره گریپ فروت به عنوان نت پایه، سپس 10 قطره پرتقال شیرین و 5 قطره نعناع تند به عنوان نت میانی و در نهایت نیز 5 قطره مخلوط بابونه و اسطوخودوس را به عنوان نت بالایی اضافه کنید. برای افزودن آب مقطر از قطره چکان استفاده کنید. این مواد را خوب مخلوط کرده و به یک ظرف شیشه ای منتقل کنید. بگذارید این کار طبق ترجیح شما 48 ساعت یا بیشتر بماند. هنگامی که بطری عطر به رایحه دلخواه رسید، آن را به شیشه مورد نظر خود انتقال دهید. می توان با این شیوه انواع عطر با رایحه لیمو، پرتقال و سایر مرکبات را ساخت.

ساخت عطر با گل یاس

مواد مورد نیاز:

2 قاشق غذاخوری الکل

1 قاشق غذاخوری آب مقطر و یا آب شکوفه پرتقال

اسانس: 30 قطره جاسمین، 5 قطره اسطوخودوس، و 5 قطره وانیل

بطری شیشه ای

پارچه پنبه ای

روش تهیه

اسانس ها را با هم مخلوط کنید و سپس آن را با الکل در یک بطری شیشه ای مخلوط کنید و بگذارید مخلوط دو روز بماند. پس از این مدت، آب مقطر یا آب شکوفه پرتقال را به مخلوط اضافه کرده و خوب تکان دهید تا مخلوط شود. مخلوط حاصل را به مدت چهار هفته در یک مکان خنک و تاریک قرار دهید. در صورت دیدن هرگونه رسوب، آن را از پارچه پنبه ای عبور داده و عطر را در بطری مورد نظر خود بریزید.

ساخت عطر خانگی با وانیل

مواد مورد نیاز:

1 دانه وانیل

3 تا 4 قااشق غذاخوری روغن آفتابگردان طبیعی

40 قطره اسانس ترنج

اسانس چوب سدر و انیسون

بطری شیشه ای

روش تهیه

ابتدا با برش دادن یک دانه وانیل، دانه ها را از غلاف خرد کنید و آنها را به قطعات ریز برش دهید. دانه های خرد شده وانیل را درون بطری شیشه ای ریخته و روغن آفتابگردان را به آن اضافه کنید. درب بطری را بسته و آن را در یک محیط خنک و تاریک به مدت دو هفته قرار دهید (هر 3-4 روز یکبار بطری را تکان دهید). پس از دو هفته اسانس ترنج، چوب سدر و انیسون را به به یک بطری دیگر اضافه کنید. با استفاده از قطره چکان اسانس دانه وانیل را خارج کنید بدون اینکه بذر آن را بگیرید. اسانس وانیل به دست آمده را به مخلوط اسانس ها اضافه کرده و خوب تکان دهید تا مخلوط شوند.

طرز تهیه عطر جامد با استفاده از روغن نارگیل

مواد مورد نیاز:

2قاشق غذاخوری موم

2 قاشق غذاخوری روغن نارگیل تقطیر شده

20 قطره اسانس مورد علاقه خودتان

روش تهیه

روغن نارگیل تقطیر شده و موم را به ظرف شیشه ای اضافه کنید. شیشه را در قابلمه ای با حدود 2 اینچ آب جوش قرار دهید. مواد را هم بزنید تا مخلوط شوند. بعد از ذوب شدن ، آن را از روی حرارت برداشته و بگذارید 3- 4 دقیقه بماند. اسانس مورد علاقه خود را اضافه کنید و خوب هم بزنید. مخلوط را در یک شیشه ریخته و برای استفاده مقدار کمی از آن را روی پوست خود بزنید.

ساخت خوشبو کننده با رایحه قهوه

شاید برای خیلی از ما رایحه قهوه بسیار دلپذیر باشه مخصوصا صبح ها هنگام بیدار شدن از خواب به شما احساس ارامش می دهد. لازم نیست برای استشمام این رایحه همیشه قهوه دم کنید بلکه می توانیم اسانس یا یک اسپری خوشبو کننده هوا با رایحه قهوه را درست کنیم.

روش رایحه با عطر قهوه

2/3 فنجان دانه قهوه یا تفاله قهوه

2 قاشق غذا خوری شیره قند

2تا 3 تا چوب دارچین

6 فنجان آب تصفیه شده

آب را درون قابلمه ریخته و تمام مواد را به آن اضافه و مخلوط کنید تا شیره درون آب حل شود. قابلمه را روی حرارت قرار دهید ولی نگذارید آب کامل به جوش آید فقط ریز جوش بزند. برای یک الی دو ساعت روی حرارت بماند. در این مدت مرتب به آن سر بزنید تا آب آن تمام نشود. پس از سرد شدن از صافی عبور داده حالا اسانس عطر قهوه داریم.

ساخت شامپو بدن خانگی با اسانس و روغن های معطر

شما با ساخت شامپو بدن خود در خانه هم می توانید صرفه جویی در هزینه ها داشته باشید و همچنین محصولی با کمترین آسیب برای پوستتان بسازید. برای این کار به مواد زیر نیاز دارید:

یک فنجان شامپو بچه

نصف فنجان اسانس گل یا اسانس مرکبات

یک چهارم قاشق چایی خوری نمک

کمی روغن گیاهی دلخواه

تمام مواد را در یک ظرف ریخته و به آرامی با هم ترکیب کنید. اسانس گل و اسانس مرکبات هم حس خوشبو به بدنتان می دهد و هم پوستت را شفاف و نرم می کند. روغن ها به طراوت پوست کمک می کند روغن شمعدانی یا لوندر برای پوست های معمولی و روغن رزماری برای افراد با پوشت خشک مناسب است. شامپو بدن دست ساز را به درون بطری شامپو ریخته و می توانید از آن استفاده کنید.

عوارض و مضرات

نقطه اشتعال اسانس ها متفاوت است. اما برخی از این ترکیبات مانند روغن درخت چای و لوندر دارای نقطه اشتعال در حدود 50 تا 60 درجه سانتیگراد است. برخی از این مواد منجر به ایجاد واکنش های آلرژیک و در برخی افراد مسمومیت کبدی می شوند. همچنین میزان حساسیت به نور را افزایش داده و در نتیجه تحریک پذیری پوست را در مقابل نور افزایش می دهد. مصرف آن ها در دوز بالا در زنان باردار منجر به سقط جنین می شود. همچنین دستگاه گوارش را تحریک می کند و علائمی همچون تهوع و استفراغ ایجاد می کند.

در اینجا سعی داشتیم اطلاعاتی درباره طرز تهیه اسانس ارائه دهیم. روش های متفاوتی برای تهیه آن ذکر شد که شامل تقطیر، استخراج با حلال، فشرده کردن و استخراج با فلورازول بود. همچنین درباره کاربرد های این مواد صحبت کردیم. اسانس ها به طور گسترده ای در ایجاد طعم و مزه مواد غذایی دارند. به عنوان خوشبو کننده در تولید مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می شوند. یکی از اجزای اصلی تهیه عطر هستند. با توجه به موارد ذکر شده، امروزه این مواد بسیار مورد توجه قرار گرفته اند.