به طور کلی حلال ویژه (white spirit) یا تینر رنگ به عنوان سقز معدنی جایگزین سقز و الکل های نفتی، یک مایع شفاف، بی رنگ، غیر چسبناک با بویی مشخص و نامطبوع شبیه نفت سفید است که از نفت مشتق می شود. کاربردهای فراوان و کیفیت بالا این ماده، آن را به یکی از محبوب ترین حلال های جهان بدل کرده است. این ماده از تقطیر جزئی نفت سفید به دست می آید و به عنوان حلال در صنعت رنگ مورد استفاده قرار می گیرد. این ترکیبات به طور کلی مخلوطی از پارافین ها، سیکلوپارافین ها و هیدروکربن های معطر هستند.
این ماده مخلوطی از هیدروکربن های آلفاتیک، زنجیره باز یا آلی حلقه ای با تعداد کربن 7 الی 12 است. این ترکیب در آب نامحلول است و به عنوان حلال استخراج، تمیز کننده، چربی زا و حلال در ذرات معلق در هوا، رنگ ها و نگهدارنده های چوب استفاده می شود.
ترکیبات:
حلال ویژه از هیدروکربن های مایع مختلف شامل آلفاتیک (پارافین) و هیدروکربن های معطر مانند بنزن و زایلن تشکیل شده است. هیدروکربن های آلفاتیک 85% این ماده و هیدروکربن های معطر 15% از وزن این ماده را می سازند. به طور کلی تمام هیدروکربن ها، در محدوده تعداد کربن 7 الی 12 قرار دارند.
انواع:
به طور کلی حلال ویژه چهار نوع شامل نوع صفر (معطر بالا)، نوع یک (هیدروسولفوراسیون)، نوع دو (کم معطر) و نوع سه ( بی بو) دارد؛ که در ادامه آنها را معرفی خواهیم کرد.
- نوع صفر: این نوع، ترکیب پیچیده ای از هیدروکربن های به دست آمده از تقطیر نفت خام است که شامل هیدروکربن های اشباع با تعداد کربن 9 الی 12 عدد و نقطه جوش 140 تا 220 درجه سانتی گراد است.
- نوع یک: این نوع را از سولفورزدایی کاتالیزوری نوع صفر تهیه می کنند؛ این نوع شامل هیدروکربن هایی در محدوده کربن 7 الی 12 عدد و نقطه جوش 90 الی 230 درجه سانتی گراد است.
- نوع دوم: این نوع ترکیب پیچیده ای از هیدروکربن های به دست آمده از فرایندهای پالایشگاهی است که حاوی هیدروکربن های آلفاتیک با تعداد 7 الی 12 کربن و نقطه جوش 90 الی 230 درجه سانتی گراد است.
- نوع سوم: این ترکیب پیچیده را از پالایش بخشی از نفت با هیدروژن در حضور کاتالیزور تهیه می کنند. این نوع شامل هیدروکربن هایی با تعداد 6 الی 13 عدد اتم کربن است و نقطه جوش آن بین 65 الی 230 درجه سانتی گراد است.
قرارگیری در هر یک از گروه های بالا به فرایند تولید حلال بستگی دارد.
درجات:
برای هر کدام از انواع بالا سه درجه متفاوت وجود دارد که این درجه با توجه به شرایط تقطیر مشخص می شود:
| فلش کم | نقطه اشتعال 21 الی 30 درجه سانتی گراد |
| فلش متوسط | نقطه اشتعال 31 الی 54 درجه سانتی گراد |
| فلش زیاد | نقطه اشتعال بیش از 54 درجه سانتی گراد |
هر کدام از این درجات با توجه به نفت خام مورد استفاده به عنوان ماده اولیه و شرایط تقطیر مشخص می شود.
روش تهیه حلال ویژه:
این ماده را از تقطیر جزئی نفت سفید یا نفت خام تولید می کنند.
کاربرد حلال ویژه:
این ترکیب پرمصرف ترین حلال در صنعت رنگ به حساب می آید. در خانه ها از آن برای تمیز کردن برس های رنگ، تمیز کردن قطعات و ابزار های خودرو و حذف باقی مانده چسب ها از سطوح غیر متخلخل بهره می برند.
البته کاربردهای این ترکیب همین جا تمام نمی شود و در ادامه برخی دیگر از آنها را بررسی خواهیم کرد.
چربی زدایی و روان کننده:
در صنعت از این ماده به منظور تمیزکردن و چربی زدایی ابزار و قطعات ماشین استفاده می کنند.
حلال و تینر رنگ:
حلال ویژه به عنوان رقیق کننده رنگ های روغنی و برس های تمیز کننده و حلال آلی ملایم نیز استفاده می شود.
اجاق های قابل حمل:
از این ماده به عنوان جایگزنی برای نفت سفید در اجاق های قابل حمل استفاده می شود اما اشتعال کمتری نسبت به نفت سفید دارد.
سایر کاربردها:
سایر کاربردهای حلال ویژه شامل:
- به عنوان یک رقیق کننده و حلال آلی ملایم
- در قطب نماها
- یک عنصر اصلی در برخی از مواد افزودنی سوخت
- کمک به خشک شدن سریع رنگ با کاهش ویسکوزیته آن
- صاف شدن سطح نقاشی
است. همچنین این ترکیب در رنگ ها، پوشش ها، واکس ها، لاک ها، چسب ها و جوهرهای چاپ نیز کاربرد دارد. در صنعت به منظور حلال برای تمیز کردن، چربی زدایی و استخراج مواد، و در خانه ها برای تمیز کردن برس های رنگ استفاده می شود.
مزایا و مضرات:
حلال ویژه از نظر شیمیایی ترکیبی پایدار، غیر خورنده، مقرون به صرفه و سازگار با محیط زیست است. اما در کنار مزایای فراوان، قابلیت اشتعال بالا این ماده یک عیب برای آن به حساب می آید.
شرایط نگهداری و حمل و نقل:
این ترکیب را در ظرف اصلی و در بسته و در جای خشک، خنک و دارای تهویه مناسب، دور از حرارت، جرقه، عوامل اکسید کننده، اسیدها و بازها نگهداری کنید. همچنین برای حمل و نقل آن تمام سیستم ها و وسایل حمل و نقل باید تمیز، خشک، بدون بو و زنگ زدگی باشند.
MSDS و نکات ایمنی:
حلال ویژه، ماده ای خطرناک و محرک است و باید پیش از کار با آن نکات ایمنی را مطالعه کرد.
- هنگام کار از لباس، عینک و دستکش محافظ استفاده کنید.
- حتما در محیط باز یا دارای تهویه با آن کار کنید.
- غلظت های بالای این ماده در فضای بسته باعث خواب آلودگی، سرگیجه، حالت تهوع و در نهایت بیهوشی می شود.
- استنشاق بخارات این ماده باعث تحریک بینی، گلو، ریه ها، تنگی نفس، سرگیجه و سردرد می شود. پس از استنشاق، از محیط خارج شده و هوای تازه استشمام کنید.
- بلع این ماده می توان باعث ناراحتی معده و درد شکم شود. پس از بلع، سعی نکنید با استفراغ آن را خارج کنید؛ یک الی دو لیوان آب بنوشید و استراحت کنید.
- تماس این ماده با پوست باعث تحریک، خشکی و ترک آن می شود و در صورت تماس طولانی مدت قرمزی، تاول و سوختگی را ایجاد می کند. پس از تماس، لباس های آلوده را تعویض کرده و آن ناحیه را با آب و صابون بشویید.
- تماس آن با چشم ها سوزش و اشک ریزی را به دنبال دارد. در صورت تماس، اگر لنز دارید خارج کرده و آن ناحیه را برای 15 دقیقه با آب بشویید.
- این ترکیب را در محیط زیست رها نکنید.
این ماده، ترکیبی محرک است که سمیت حاد نسبتا کمی دارد؛ اما قرار گیری در معرض آن باعث افسردگی، خواب آلودگی، مشکلات قلبی و کما می شود. به همین منظور باید در زمان کار با این ماده نکات ایمنی را رعایت کرد.
جمع بندی:
حلال ویژه یک ترکیب شیمیایی است که به طور کلی از هیدروکربن هایی با تعداد اتم کربن 7 الی 12 عدد تشکیل شده است. این ماده با توجه به شیوه فرایند تقطیر به چهار دسته تقسیم می شود که هر کدام از آنها درجات گوناگونی نیز دارند. این ماده با توجه به کیفیت بالا و کاربرد گسترده به عنوان حلال رنگ در جهان بسیار مورد توجه است.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.