کود NPK یا کود کامل را می توان یکی از کود های پرکاربرد در کشاورزی دانست که به سبب داشتن سه عنصر مهم و حیاتی نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) در ترکیبات خود برای رشد و پرورش محصولات کشاورزی و گیاهان مختلفی استفاده می شود. این کود گرید های مختلفی داشته که باعث شده برای تمامی گیاهان بر اساس شرایط خاک کاربردی باشد، در ادامه ضمن معرفی بیشتر این کود پر استفاده، فرمولاسیون آن را به همراه روش های تولیدو میزان و زمان مصرف بررسی خواهیم نمود.
فهرست مطالب
کود NPK چیست؟
همانطور که پیشتر اشاره شد، این کود با تامین عناصر اصلی مورد نیاز گیاه نقش مهمی در رشد بخش های مختلف آن ایفا می کند. این تاثیرات را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
- نیتروژن: این عنصر نقشی انکار ناپذیر در افزایش رشد برگ ها در گیاهانی که در آغاز رشد هستند ایفا می کند.
- فسفر: فسفر در رشد ریشه و بهبود گل دهی و افزایش بهره گیاه (میوه) تاثیر گذار می باشد.
- پتاسیم: عنصری است که بر روی عملکرد کلی گیاه اثر مثبت می گذارد.
بهترین کود NPK
این کود دارای گرید های مختلفی بوده که هر یک بر حسب نتیجه آنالیز خاک و میزان کمبود هر یک از عناصر مذکور مورد استفاده قرار می گیرند. نام گذاری کود NPK نیز بر اساس میزان این سه عنصر در فرمولاسیون آن انجام می شود که دارای ساختار کلی npk X-Y-Z می باشد. به طور مثال 20-npk 20-20 بیانگر این است که گرید انتخاب شده حاوی 20% نیتروژن، 20% P2O5 (ترکیبات فسفر دار) و 20 درصد K2O (ترکیبات پتاسیم) می باشد.
برخی از گرید های کود مذکور فاقد پتاسیم یا فسفر هستند که با عنوان کودهای NP و NK شناخته می شوند. فرمولاسیون این محصولات تنها حاوی عناصر مذکور نیستند بلکه مجموع N+ P2O5 + K2O در آنها حداکثر 60 درصد و مابقی ممکن است حاوی منیزیم، بور، گوگرد و… می باشد.
هر گیاه در زمان های مختلف به نسبت متفاوتی از مواد مختلف نیاز دارد. به عنوان مثال گیاه کانابیس در زمان رشد برگ ها به نیتروژن بالا و در زمان گل دهی به نیتروژن کمتری نیاز دارد. از این رو انتخاب نوع کود باید بر اساس نیازهای گیاه و وضعیت خاک باشد.
انواع کود NPK
انتخاب گرید مناسب از این کود بر اساس آنالیز خاک اولین قدم برای افزایش رشد گیاه محسوب می شود. به عنوان مثال اگر هدف پرورش سبزیجات پر برگ باشد، باید کودی با عدد نیتروژن بالا انتخاب شود و در صورت مصرف کود برای گل، باید کودی با فسفر بالا انتخاب شود تا به تشکیل شکوفه های بیشتر منجر شود. با آگاهی از میزان مواد موجود در خاک و مقایسه آن با میزان ماده مورد نیاز برای رشد مطلوب گیاه، می توان میزان کود بهینه را انتخاب کرد.
در جدول زیر چند گرید از این کود به همراه توضیحاتی درباره آن ها نشان داده شده است :
| فرمولاسیون NPK | توضیحات |
| 15 : 15 : 15 | کود NPK نیتروژن بالا، مناسب برای گیاهان پر برگ در بهار |
| 20 : 20 : 20 | گرید متعادل، مناسب برای اکثر گیاهان خانگی |
| 12.5 : 25 : 25 | نیتروژن پایین، مناسب برای کاکتوس |
| 11 : 9 : 30 | کود NPK پتاس بالا که موجب بهبود گل دهی و میوه دهی می شود و در گیاهانی مانند گوجه استفاده می شود. |
بر اساس مشاهدات جدول کود پتاس بالا برای گیاهانی مانند گوجه، کود نیتروژن پایین برای کاکتوس، 20-npk 20-20 برای گیاهان خانگی و نیتروژن بالا برای گیاهانی که برگشان اهمیت بیشتری دارد، مناسب هستند. در تصویر زیر نمونه های مختلف یک گیاه نشان داده شده که اثرگذاری میزان مصرف کود بر روی رشد به خوبی قابل مشاهده است.
کود NPK 15:15:15
این کود لقب کود پیچیده جهانی را به خود گرفته است زیرا برای هر گونه خاک و محصول مناسب است معمولا از این کود قبل از کاشت یا هنگام کاشت استفاده می کنند. این کودحاوی گوگرد است که میزان مصرف نیتروژن و فسفر گیاهان را تامین و تضمین می کند علاوه بر این پتاسیم حمل سریعتر محصولات سنتز (کربوهیدرات) در گیاه و انتقال آن به ریشه سبزیجات و دانه ها کمک می کند. این کود برای مزارع غلات می تواند گزینه مناسبی باشد.
کود 20-NPK 20-20
کود 20 20 20 یک کود چند منظوره است و می تواند در تمام مراحل رشد گیاه استفاده شود. حاوی مقادیر مساوی از نیتروژن، فسفر و پتاسیم است تا یک فرمول متعادل برای گیاهان سبزیجات تشما فراهم کند. نیتروژن به رشد رویشی کمک می کند، در حالی که فسفر و پتاسیم ریشه گیاه را تحریک می کند.
این کود را می توان در باغ سبزیجات جهت پرورش محصولاتی مانند گوجه فرنگی، پیاز یا ذرت استفاده کرد. همچنین برای گیاهان ریشه ای مانند کلم بروکلی، گل کلم و… نیز مناسب است.
میزان حلالیت در آب این ترکیب بسیار بالاست و حتی در آب سرد نیز به راحتی حل می شود. از آن برای نهال ها قبل از پیوند نیز استفاده می شود.
روش های تولید
کودهای NPK را می توان با 4 روش متفاوت تولید کرد:
- تولید بر پایه آمونیوم فسفات / آمونیوم نیترات
- تولید بر پایه نیتروفسفات (اسیدی مخلوط)
- بر پایه نیتروفسفات (ODDA – route)
- ترکیب مکانیکی مواد
هر کدام از روش های گفته شده شرایط عملیاتی خاص خود را دارند در ادامه به شرح روش اسیدی خواهیم پرداخت:
روش تولید اسیدی
قدم اول در این روش حل کردن سنگ فسفات در نیتریک اسید است که محلولی حاوی اسید سولفوریک و کلسیم نیترات به ما خواهد داد. باقی مواد اولیه مانند فسفریک، سولفوریک و نیتریک اسید پس از حل شدن به مخلوط اضافه می شوند که این موضوع با آزاد شدن گرما همراه است.
دوغاب اسیدی موجود ابتدا توسط گاز آمونیاک آمونیزه شده و سپس ترکیبات دیگر مانند آمونیوم فسفات و ترکیبات حاوی پتاسیم و منیزیم به آن اضافه می شوند. تمامی این ترکیبات را می توان قبل و یا بعد از عملیات خنثی سازی به محلول اضافه کرد. اما اگر ترکیبی دارای کلراید باشد باید pH دوغاب بین 5-6 باشد تا از تولید گاز هیدروژن کلرید جلوگیری شود.
مواد خارج شده از راکتور ابتدا گرانوله می شوند. روش های مختلفی برای گرانوله کردن وجود دارد اما نقطه مشترک در غالب این روش ها لزوم انجام خشک کردن پس از گرانوله کردن است.
مراحل بعدی نیز شامل غربالگری، خنک کردن و کوت کردن است.
یکی از نکات مهم در تولید کود NPK، مدیریت گازهای خروجی از فرآیند است که در ادامه توضیح داده شده اند:
عریان سازی گاز و حذف غبار
- راکتور: گازهای خروجی از راکتور ممکن است حاوی ترکیبات NOx و فلوئور باشند. گازهای خروجی از این راکتورها به یک برج پاششی فرستاده شده و در آنجا ترکیبات NOx و فلوئور از گاز حذف خواهند شد. pH نیز با اضافه کردن آمونیاک تنظیم می شود.
- گازهای ناشی از افزودن آمونیاک: گازهای خروجی از مرحله آمونیزه کردن نیز در اسکرابرهای چند مرحله ای تصفیه می شوند. pH به وسیله اضافه کردن HNO3 یا H2SO4 به بهترین مقدار برای انجام عملیات یعنی 3-4 رسانده می شود.
- خشک کن و گرانول ساز: این گاز ها قبل از ورود به اسکرابر به درون سیکلون هایی فرستاده می شوند تا گرد و غبار و ذرات جامد موجود در گاز حذف شوند.
- کولر: گاز خروجی از کولر (خنک کنننده) نیز که عموما هواست پس از گرم شدن به واحد خشک کن برگردانده می شوند.
کود NPK پتاس بالا
کودهای NPK پتاس بالا، به دلیل تاثیر بسزایی که پتاسیم بر روی گیاه در مراحل گلدهی و بارور شدن میوه دارد، عموما توسط پرورش دهندگان در مراحل اولیه گلدهی مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از گریدهای معروف این نوع کود 30 :5 : 15 و 36 : 12 : 12 هستند. علاوه بر موارد گفته شده از این محصول در پرورش زعفران و پسته نیز که در کشور ما به صورت گسترده کشت می شوند، استفاده می شود.
کود NPK برای مرکبات
یک برنامه کود دهی خوب برای مرکبات باید دو نکته اساسی را رعایت کند:
1- جبران مواد از دست رفته در هنگام برداشت محصول
2- تامین مواد مورد نیاز برای جوانه زدن، گلدهی و نشاندن میوه.
در کوددهی این نوع درختان نیتروژن و پتاسیم مهمتر از فسفر هستند، به همین دلیل عموما از کودهای با فسفر پایین استفاده می شود.
طریقه مصرف کود NPK
نحوه مصرف این کود بسیار ساده است، تنها کافیست بعد از انتخاب محصول با گرید مناسب میزان توصیه شده بر حسب آنالیز خاک و نیاز گیاه را روی سطح خاک پخش کنید. با اولین آبیاری ذرات گرانوله کود NPK در آب حل شده و وارد خاک می شوند و در نهایت توسط ریشه جذب خواهند شد. اگرچه این فرآیند ممکن است به کندی صورت گیرد.
زمان مصرف
توصیه ای که برای اکثر گیاهان در خصوص بهترین زمان کوددهی می شود مصادف است با آغاز بهار و شروع سیکل رشد گیاهان، در خصوص کود NPK نیز این موضوع صادق بوده و میتوان از آن با کاهش سرمای هوا و شروع فصل بهار استفاده نمود. نکته مهم این است که استفاده زودهنگام از انواع کود ممکن است باعث ایجاد اختلال در روند رشد گیاه و تاثیر عکس گردد.