تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی ✍️

نفت یک مایع غلیظ و به رنگ سیاه یا قهوه ای است که از هیدروکربن ها تشکیل شده است. تاریخ نشان می دهند که از گذشته تا به امروز بشر همواره با نفت و فرآورده های آن سر و کار دارد. این ترکیب منشا آلی دارد و به دلایل ترکیبات و کاربردهایی که دارد بسیار مورد توجه است. این ترکیب به صورت خام قابل استفاده نیست و برای به کار بردن آن باید ترکیبات آن جدا شود. اما این جداسازی در کجا صورت می گیرد؟ پتروشیمی یا پالایشگاه؟ اصلا تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی چیست؟ برای دانستن این موضوع بیایید کمی با آن ها آشنا شویم و ببینیم این دو بخش چه تفاوتی با هم دارند.

پالایشگاه چیست؟

پالایشگاه بخشی صنعتی است که در آن نفت خام جداسازی و تصفیه شده و به محصولاتی مانند نفتا، بنزین، نفت سفید، روغن های سوخت و… تبدیل می شود. یک پالایشگاه از بخش های مختلفی تشکیل شده که این بخش ها به وسیله لوله کشی های بسیار به هم متصل و مرتبط هستند. هدف از پالایش نفت، این است که فراورده های نفتی که پاسخگوی نیاز کمی و کیفی بازار هستند، تولید شوند. برای این کار تعدادی روش های فیزیکی و شیمیایی برای جداسازی استفاده می شود. پالایشگاه ها به سه دسته تقسیم می شوند:

• ساده: در این نوع، انواع سوخت ها مانند گاز مایع، بنزین، نفت سفید، گازوئیل و غیره تولید می شود.
• روغن ساز: نام دیگر آن پالایشگاه کامل است که در آن علاوه بر سوخت ها، روان کننده ها، پارافین و قیر نیز تولید می شود.
• پالایشگاه های پتروشیمیایی: که در کنار مواد سوختی، مواد اولیه پتروشیمی مانند اتیلن، پروپیلن، بوتن، بوتادین و انواع ترکیبات آروماتیک با روش کراکینگ با بخار و رفرمینگ تولید می شود.

 اما در هر یک از این بخش های به هم پیوسته، فرآیندهای ویژه ای بر روی نفت خام انجام می گیرد که در ادامه هر یک از این فرآیندها را معرفی خواهیم کرد.

بیشتر بخوانید: فرآیند تولید مخلوط زایلن

انواع فرآیندهای پالایشی

الف) فرآیندهای جداسازی در پالایشگاه

• نمک زنی

اساس روش نمک گیری، انحلال املاح موجود در نفت خام به وسیله آب است. هدف دیگر آن حذف ذرات جامد معلق در نفت خام است. دشواری این روش در مخلوط کردن موثر آب و نفت، مرطوب سازی ذرات جامد و جداسازی آب از نفت می باشد. عوامل موثر بر بازده آن عبارتند از: چگالی و گرانروی نفت، pH و نسبت حجمی آب به نفت.

• تقطیر

نخستین عملی که بر نفت در پالایشگاه انجام می گیرد تقطیر است. طی این عمل به فرآورده های نفتی دست می یابیم.

• تقطیر اتمسفری: تفکیک نفت خام به برش های نفتی با فاصله جوش مشخص
• تقطیر خلا: تقطیر باقیمانده اتمسفری و تفکیک آن به برش های مختلف
• تقطیر جانبی: جداسازی فرآورده های خروجی از واحدهای تبدیل
• استخراج با حلال : به منظور آسفالت گیری جهت جداسازی مواد روغنی بجا مانده در تقطیر خلا و استخراج ترکیبات آروماتیک سنگینی که از جریان روغن روان کننده بجا مانده است.
• جذب: این مرحله برای جداسازی هیدروژن سولفید از جریان گاز انجام می گیرد.
• جذب سطحی: برای تخلیص هیدروژن و تصفیه روغن ها
• تبلور: برای جداسازی موم ها از برش های روغنی

ب) فرآیندهای تبدیل

فرآیندهای تبدیل به منظور بهبود مشخصات فرآورده های نفتی طراحی شده اند. شامل عملیات زیر می شوند:

• واکنش های تجدید آرایش مولکولی
• رفرمینگ کاتالیزوری: جهت بهبود عدد اکتان بنزین های سنگین
• ایزومریزاسیون: جهت بهبود عدد اکتان بنزین های سبک
• آلکیلاسیون: جهت تولید بنزین با عدد اکتان بالا از هیدروکربن های سبک
• سنتز اترها: به منظور تولید اترهای افزاینده عدد اکتان در بنزین ها
• الیگومری: جهت تولید بنزین از هیدروکربن های سبک
• کاهش گرانروی: جهت تنظیم گرانروی نفت سوخت ها
• ککینگ: برای ایجاد کک و فرآورده های سبک تر
• کراکینگ کاتالیزوری: جهت تولید فرآورده ای سبک تر
• رفرمینگ با بخار: جهت تولید گاز سنتز و هیدروژن
• هیدروکراکینگ: به منظور تولید فرآورده های سبک

پ) فرآیندهای پایانی

• تصفیه در حضور هیدروژن و هیدروژناسیون جهت حذف آلاینده ای نفتی و افزایش ثبات آن ها
• شیرین سازی جهت تبدیل یا حذف آلاینده های گوگردی موجود در مواد نفتی سبک

ت) فرآیندهای حفاظت از محیط زیست

• فرآورش گازهای اسیدی، بازیافت گوگرد
• فرآورش گاز دودکش
• عملیات بر روی فاضلاب های پالایشگاهی

جریان کلی مواد در پالایشگاه

نفت خام پس از گرم شدن در یک کوره، وارد برج تقطیر می شود و در آنجا به گازها، بنزین سبک، نفتا، کروزن و… تبدیل می شود. سپس به ستون خلا می رود، که در بالای آن گازوئیل خلا و از پایین آن باقیمانده خلا به دست می آید. باقیمانده خلا به واحد ککینگ فرستاده می شود که در آنجا بر اثر کراکینگ حرارتی ترکیباتی مانند بنزین، گازوئیل، کک و… تولید می شود. گازوئیل های واحد تقطیر خلا و ککینگ به عنوان خوراک واحدهای کراکینگ کاتالیزوری و هیدروکراکینگ استفاده می شوند.

در این واحدها مولکول های سنگین تجزیه شده و به ترکیباتی تبدیل می شوند که در فاصله جوش بنزین و سوخت های میان تقطیر قرار دارند. ترکیبات به دست آمده در فرآیند هیدروکراکینگ اشباع شده و در فرآیند کراکینگ اشباع نشده می باشند. این ترکیبات اشباع نشده، با عبور از تصفیه هیدروژنی، اشباع می شوند. جهت افزایش عدد اکتان، بنزین تولید شده از واحدهای قبلی، به واحد رفرمینگ فرستاده می شود که محصول این واحد ها همان بنزین معمولی و بنزین سوپر است.

جریان های گازی مرطوب حاصل از فرآیندهای قبلی، در بخش بازیابی گازهای تفکیک شده و در نتیجه آن ها، گازهای سوختی، مایع شده، بوتان و هیدروکربن های اشباع نشده به دست می آید. گازهای سوختی در کوره های پالایشگاه می سوزند. نرمال بوتان و گاز مایع یا بنزین مخلوط می شوند. هیدروکربن های سیر نشده و ایزو بوتان به واحد آلکیلاسیون ارسال می شوند.

در واحد آلکیلاسیون اولفین ها با ایزوبوتان واکنش داده و مخلوطی از ایزوپارافین ها را تولید می کنند. گازوئیل خلا  با فرآورده های جانبی برای تهیه روغن های روان کننده استفاده می شوند.

پتروشیمی چیست؟

پتروشیمی به صنایعی گفته می شود که در آن هیدروکربن های موجود در نفت خام یا گاز طبیعی، در اثر فرآورش به محصولات جدیدی تبدیل می شوند. به موادی که از تصفیه و واکنش های مواد نفتی به دست می آید نیز مواد پتروشیمی گفته می شود. برخی از ترکیبات پتروشیمی ساخته شده از نفت نیز از سایر سوخت های فسیلی مانند ذغال سنگ یا گاز طبیعی یا منابع تجدید پذیر مانند ذرت ، میوه خرما یا نیشکر به دست می آید. مواد پتروشیمی در بسیاری از صنایع مانند تولید پلاستیک، نایلون، لوازم الکترونیکی، کودهای شیمیایی، حلال ها و بسیاری موارد دیگر کاربرد دارند. دو بخش مهم پتروشیمی ها شامل الفین ها و ترکیبات آروماتیک است. برای خرید محصولات پتروشیمی باید اقدام به خرید حواله پتروشیمی کرده و سپس با کمک آن به طور مستقیم و عمده از خود پتروشیمی به صورت عمده خرید کرد.

به طور کلی محصولات اولیه پتروشیمی ها در دسته جای می گیرند:

• محصولات بنیادی: این ترکیبات اساس محصولات بسیاری در پتروشیمی هستند. مانند اتیلن، پروپیلن و بنزین.
• مواد میانی: از محصولات بنیادی به دست می آیند و به عنوان ماده اولیه در کارخانه ها استفاده می شوند. مانند ملامین، PVC (پلی کلرووینیل) و…
• محصولات نهایی: از مواد میانی به دست می آیند و جهت ساخت وسایل مورد نیاز مانند لاستیک، کود، پلاستیک و… بکار می روند.

واحدهای پتروشیمی در پنج دسته کلی تقسیم بندی می شوند:

• خوراک و سوخت: مانند اتان، پروپان، بنزین پیرولیز، گاز مایع، هیدروژن، MTBE، برش سبک و سنگین.
• مواد پایه و شیمیایی: بیکربنات سدیم، پروپیلن، سود، مونواتیلن گلیکول، وی.سی.ام، تولوئن دی ایزوسیانات، آمونیاک، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اتیلن، آرگون.
• پلیمری: پلی استایرن، پلی پروپیلن، پلی کربنات، لاستیک مصنوعی، اپوکسی رزین مایع و جامد، لاستیک مصنوعی.
• آروماتیک ها: اتیل بنزن، اورتوزایلن، تولوئن، استایرن، بنزن.
• کودهای شیمیایی: اوره، دی آمونیوم فسفات، سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم.

بیشتر بخوانید: فرآیند تولید متانول

لیست پتروشیمی های ایران

• رازی: تولید کننده دی اکسید کربن، اوره، آمونیاک، آمونیوم فسفات، اسید سولفوریک، گوگرد
• خارک: تولید کننده متانول، پروپان، بوتان، پنتان، گوگرد
• زاگرس: تولید کننده متانول
• فن آوران: تولید کننده متانول، استیک اسید، گاز مونوکسید کربن
• پردیس: تولید کننده اوره، آمونیاک
• بوعلی سینا: بش سبک و سنگین، پنتان، رافینیت، گاز مایع، بنزن، اورتو و پارا زایلن، آروماتیک های سنگین
• مروارید: تولید کننده هیدروژن، اتیلن، برش پروپان به بالا
• آریاساسول: تولید کننده هیدروژن، گریدهای پلی اتیلن سبک، متوسط و سنگین، برش پروپان به بالا
• آبادان: تولید کننده سود سوزآور، آب ژاول، پلی وینیل کلراید، اسید کلریدریک 33%، دودسیل بنزن.
• جم: تولید کننده اتیلن گلیکول، اتیلن، پلی اتیلن سبک و سنگین، بوتن، آلفا الفین، پلی پروپیلن، اکریلونیتریل بوتادین، رافینیت، نفت کوره
• امیرکبیر: تولید کننده پلی اتیلن سبک و سنگین، بوتن، پروپیلن، بوتادین، نفت کوره، بنزین پیرولیز.
• لاله: تولید کننده پلی اتیلن سبک

تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی چیست؟

اکنون که با پتروشیمی و پالایشگاه و تعاریف آن ها آشنا شدیم می توانیم تفاوت این دو را متوجه شویم. پالایشگاه محلی است که در آن نفت خام تحت فرآیندهای مختلف قرار گرفته و به مواد مفیدتری مانند نفت سفید، نفتا، روغن های سوختی و… تبدیل می شوند. به طور کل پالایشگاه مجموعه ای است که از ماشین آلات و تجهیزات برای تولید محصولات تصفیه شده بکار می رود. پتروشیمی محلی است که در آن هیدروکربن های موجود در نفت و گاز تحت فرآورش به محصولات جدید تبدیل می شوند و هر ترکیب که از نفت یا گاز طبیعی به دست آید را گویند. از دیگر موارد تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی می توان به ماده اولیه آن ها اشاره کرد. در پالایشگاه ماده ورودی نفت خام است در حالیکه خوراک پتروشیمی نفت تصفیه شده و گاز است. بنابراین می توان پتروشیمی را زیرمجموعه ای پالایشگاه دانست.

جمع بندی

در این مقاله با دو صنعت پالایشگاه و پتروشیمی آشنا شدیم. همچنین فرآیندهای کلی انجام شده در پالایشگاه معرفی و به طور خلاصه در مورد فرآیندهای کلی آن صحبت کردیم. در نهایت نیز به تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی پرداختیم. همانطور که گفته شد، پالایشگاه مجموعه ای شامل تجهیزات و ماشین آلات جهت تصفیه و جداسازی ترکیبات موجود در نفت خام است و با پتروشیمی متفاوت است چرا که پتروشیمی به محلی گفته می شود ک در آن محصولات جدیدی در نتیجه فرآورش نفت و گاز تولید می شوند.